Na današnji dan 10. jul

Na današnji dan 10. jula 1856. u selu Smiljani, kod Gospića u Hrvatskoj, rođen je Nikola Tesla, naučnik i pronalazač na polju elektrotehnike i radio-tehnike. Od 1884. do smrti 1943. živeo je u SAD. Patentirao je oko 700 pronalazaka od kojih nekoliko desetina ima široku primenu, među kojima je i serija izuma (1896-1914) koji čine temelj savremene radio-tehnike.

138 – Umro je rimski car Hadrijan (Publius Aelius Hadrianus). Tokom vladavine od 117. izvršio je značajne reforme u Rimskom carstvu i utvrdio granice u Germaniji i Britaniji, gde je podigao bedem (Hadrijanov zid) za zaštitu od upada Škota. Bio je veliki poštovalac grčke kulture i pokrovitelj umetnosti, pisao je stihove, vajao i slikao.

1099 – Umro je španski nacionalni junak El Sid (Cid, Rodrigo Diaz de Bivar), legendarna ličnost španske epske poezije, glavni lik Kornejeve (Corneille) tragedije „Sid“ i Masneove (Massenet) opere.

1509 – Rođen je švajcarski teolog francuskog porekla Žan Kalvin (Jean Calvin), vođa frakcije protestantizma u Ženevi (kalvinizam), koja je imala mnogobrojne pristalice u evropskim zemljama, posebno u Francuskoj (hugenoti), i izazvala velike društvene potrese. Njegovo delo „Temelji hiršćanstva“ (1536) postalo je priručnik protestantske doktrine.

1584 – Po nalogu španskog dvora ubijen je holandski princ od Oranža Vilem I Ćutljivi, borac protiv španske prevlasti i prvi nasledni namesnik (1581) Holandije.

1609 – U Minhenu je osnovana Katolička liga kao odgovor na osnivanje Protestantske unije (1608), što je pojačalo napetost u Nemačkoj koja je dovela do izbijanja Tridesetogodišnjeg rata (1618-48) u Srednjoj Evropi.

1774 – Posle šestogodišnjeg rata, Rusija i Turska sklopile su Kučuk-Kajnardžijski mir kojim je Turska izgubila Krim, prihvatila rusko-tursku granicu na Bugu i priznala Rusiji pokroviteljska prava nad Vlaškom i Moldavijom, kao i nad pravoslavnim podanicima u Turskoj.

1830 – Na Antilima je rođen francuski slikar i grafičar Kamij Pisaro (Camille Pissaro), jedan od učesnika prve izložbe impresionista u Parizu 1874. U kasnoj fazi opredelio se za poentilizam Seraa (Seurat) i Sinjaka (Signac).

1834 – Rođen je češki pisac Jan Neruda, predvodnik generacije „majevaca“ – književnika koji su, okupljeni oko časopisa „Maj“, promovisali češki književni realizam („Malostranske pripovetke“, „Arabeska“, „Železnicčki radnici“, zbirke pesama „Prosti motivi“, „Kosmičke pesme“, „Balade i romanse“).

1871 – Rođen je francuski pisac Marsel Prust (Marcel Proust) čije je delo „U potrazi za izgubljenim vremenom“ ostavilo dubok trag ne samo u Francuskoj već i u evropskoj književnosti 20. veka, i imalo veliki uticaj na mnoge književnike.

1895 – Rođen je nemački kompozitor Karl Orf (Carl Orff), autor popularne scenske kantate „Karmina Burana“. Bavio se i pedagoškim radom, a u nastavu je uveo tzv. Orfov instrumentarij, sačinjen od grupe instrumenata prilagođenih deci.

1897 – U borbi za prevlast na području gornjeg Nila, francuske trupe zaposele su Fešoude (Kodok) u Sudanu, što je izazvalo ozbiljnu krizu u englesko-francuskim odnosima. Kompromisnim rešenjem 1899. godine, Francuska je dobila zapadni Sudan, a dolina Nila ostala je pod britanskom kontrolom.

1940 – Napadom najmanje 70 nemačkih bombardera na ciljeve u južnom Velsu u Drugom svetskom ratu počela je Bitka za Britaniju. Pobeda britanskog vazduhoplovstva u septembru prisilila je Nemce da definitivno odustanu od invazije na Veliku Britaniju.

1940 – Francuska Narodna skupština poverila je vlast maršalu Anriju Petenu (Henri Petain) koji je tokom Drugog svetskog rata predvodio kolaboracionističku vladu sa sedištem u Višiju.

1943 – Anglo-američke trupe u Drugom svetskom ratu iskrcale su se na Siciliju.

1953 – Sovjetski lider Nikita Hruščov smenio je ministra unutrašnjih poslova Lavrentija Beriju, bliskog Staljinovog saradnika i egzekutora u staljinističkim čistkama. Berija je kasnije uhapšen, osuđen na smrt i streljan.

1962 – Iz Kejp Kaneverala lansiran je prvi američki telekomunikacioni satelit „Telstar“, koji je omogućio prenos TV programa preko Atlantskog okeana.

1973 – Bahamska ostrva su stekla nezavisnost u okviru Britanskog Komonvelta posle 190 godina britanske kolonijalne vladavine.

1976 – Zbog pucanja ventila u hemijskoj fabrici „Ikmeza“ u blizini Milana, oblak hemijskih materija, među kojima i dioksina, teško je zagadio četiri opštine – Sevezo, Medu, Dezio i Ćezenu. To je bila prva ekološka nesreća te vrste u Evropi.

1992 – Američki sud osudio je bivšeg panamskog diktatora Manuela Norijegu (Noriega) na 40 godina zatvora jer je dozvolio krijumčarenje droge u Panami.

1994 – Leonid Kučma pobedio je na predsedničkim izborima u Ukrajini.

1995 – Vojne vlasti oslobodile su iz šestogodišnjeg kućnog pritvora vođu burmanske opozicije i dobitnicu Nobelove nagrade za mir Aung San Su Ći (Suu Kyi).

1999 – Šest afričkih vlada potpisalo je sporazum o prekidu vatre, čime je okončan građanski rat u Demokratskoj Republici Kongo. Sporazum je potpisan bez učešća pobunjenicckih grupa involviranih u sukobe.

2000 – U gomili smeća koje se srušilo na sirotinjsko naselje nazvano Obećana zemlja, u Manili (Filipini) stradalo je više od 200 ljudi.

2005 – Stanovnici Luksemburga prihvatili su ustav Evropske unije na referendumu.

2006 – Lider čečenskih separatista Šamil Basajev ubijen je u Ingušetiji, ruskoj republici koja se graniči sa Čečenijom. Bio je najtraženiji čovek u Rusiji zbog terorizma i masovnih ubistava, a 2003. su ga SAD i UN uključile u spisak međunarodnih terorista.

2008 – Haški tribunal oslobodio je bivšeg ministra unutrašnjih poslova Makedonije Ljubeta Boškovskog odgovornosti za zločine nad albanskim civilima u selu Ljuboten u leto 2001, dok je policajca Johana Torčulovskog osudio na 12 godina zatvora.

2010 – U Barseloni se okupilo oko milion ljudi, tražeći veću regionalnu autonomiju za Kataloniju i protestujući zbog odluke Ustavnog suda Španije kojom se toj pokrajini osporava da sebe naziva državom.

2011 – Posle 168 godina postojanja, britanski tabloid Njuz of d’vorld (News of the World) štampao je poslednje izdanje pod naslovom „Hvala i zbogom“, a njegov vlasnik Rupert Mardok se izvinio zbog skandala sa hakovanjem telefona više od 5.800 ljudi u šta su bili uključeni novinari ovog lista.

2012 – Bivši vođa pobunjenika Demokratske Republike Kongo Tomas Lubanga osuđen je pred Međunarodnim krivičnim sudom u Hagu na 14 godina zatvora zbog regrutovanja dece vojnika u sukobima 2002-2003.

2015 – Preminuo je Omar Šarif (Michel Dimitri Chalhoub) egipatski glumac koji je svetsku slavu stekao filmovima „Lorens od Arabije“ (Lawrence of Arabia) i „Doktor Živago“ (Doctor Zhivago).

2018 – Iz poplavljene pećine u Tajlandu, u kojoj su bili zarobljeni duže od dve nedelje, izvučeni su 12 dečaka i njihov fudbalski trener. Tri dana trajala je velika međunarodna operacija njihovog spašavanja.

2020 – Najviši upravni sud u Turskoj poništio je odluku Saveta ministara iz 1934. godine i time omogućio vladi da povrati status Aja Sofije kao džamije umesto muzeja.

(Beta)

(Krstarica)